ابوعلی سینا
ابوعلی سینا، حسینبنعبدالله معروف به ابوعلی یا ابن سینا، ملقب به شیخ الرئیس، رئیس العُقلا و شرف الملک در مورخه سوم صفر سال 370 هجری قمری در یکی از روستاهای بخارا به نام اَفشنه به دنیا آمد بخارا در آن زمان پایتخت سامانیان بود و اکنون، شهری است در جمهوری ازبکستان، پدرش که از مردم بلخ بود، پیش از تولد ابن سینا به بخارا آمد و به کاری در دستگاه حکومتی بخارا گماشته شد، از آن جا زنی به نام ستاره گرفت و از آن زن ابن سینا و برادرش محمود متولد شدند. پدر ابن سینا، مردی دانش دوست بود و با فراهم کردن امکانات و تشویق ابن سینا سهمی بسزا در پیشرفت علمی او داشته است.
ابوعلی حسین بن عبدالله سینا، نابغه‌ی ایرانی، در هفت سالگی قرآن و بسیاری از مباحث ادبی را آموخت و باعث شگفتی همگان شد. پس از آن منطق، فلسفه و طب را فرا گرفت و در این رشته ها به قله‌های رفیع و بلندای علمی نایل گشت. سپس به الهیات رو آورد و در این رشته نیز چون دیگر رشته‌ها، تبحر یافت. درباره‌ی گستره‌ی علمی و فعالیت او همین بس که تا پانصد کتاب ،رساله و مقاله به او نسبت می‌دهند.
ابن سینا هوش و حافظهای خارق العاده داشت، سرعت یادگیریاش شگفت بود، به گونهای که توانست بسیاری از علوم را بیاستاد بیاموزد و گاهی نیز بر استادان خویش خرده میگرفت و به آنان علم میآموخت. در معالجه و درمان بیماران بسیار حاذق و دارای سرعت عملی شگفت بود، به طوری که در همان ایام جوانی شهرتی عالمگیر یافت و بسیار از دانشمندان در مسائل مشکل به او رجوع میکردند و او با درایت و تسلط کامل به آنان پاسخ میگفت.
ابوعلی سینا، نه تنها یکی از بزرگترین فیلسوفان جهان، بلکه یکی از برجستهترین چهرههای تاریخ پزشکی در همه دورانهاست. مهمترین اثر وی در پزشکی، کتاب قانون (القانون فی الطب) است که آن را پیش از سال 406 هجری قمری، یعنی در حدود 35 سالگی تألیف کرده است. این کتاب طی چندین سده، چه در سرزمینهای اسلامی و چه در اروپای سدههای میانه، همه کتابهای دیگر را در سایه خود نهاده بود. اعتبار و شهرت کتاب قانون در محافل پزشکی جهان اسلام تا بدان جا رسیدهبود که نظامی عروضی درباره آن چنین میگوید: «اگر بقراط و جالینوس زنده شوند، روا بُوَد که پیش این کتاب سجده کنند». البته ابن سینا به جز قانون، کتابهای دیگری هم در علم پزشکی نوشته است؛ کتابهایی مانند الارجوزةٌ فی الطب که در قالب شعر نوشته شده و خلاصه مطالب کتاب قانون است، مقالة فی احکام الادویه القلبیه، رساله فی الفَصد، رساله فی القولنج و...
مذهب ابن سینا
بدون شک ابن سینا که درخانوادهای شیعی مذهب در بلخ به دنیا آمد، خود نیز مسلمان و قایل به مذهب تشیع بوده است.
ابن‌سینا افکار و عقاید خود را درباره مسألههای مختلف علمی، در محفلهای رسمی و دیگر، هر چند که قیدها و تشریفات بر مجلس حاکم بود، بیپروا ابراز میداشت و عقاید و افکار غلط و کج را با دلیلهای محکم به شدت رد میکرد. برای همین، بیشتر دانشمندان از مناظره با او دچار رعب و وحشت میگشتند؛ زیرا دلیلهای او بر اطلاعاتی وسیع و گسترده در مبحثهای گوناگون استوار بود. او بیشتر با تقریرها و اظهارهای خود اشخاص، علیه آنان استدلال میکرد. در نتیجه این مسألهها و عاملهایی چون رشک و حسادت، باعث کینه و دشمنی بعضی از دانشمندان و کم مایهگان، با او گردید تا جایی که بعضی از آنان، ابن سینا را تکفیر کردند و ابن سینا نیز در جواب آنان این دو بیتی را سرود:
|
کفر چو منی گزاف و آسان نبود |
محکمتر از ایمان من ایمان نبود |
|
درد هر یکی چو من و آن هم کافر |
پس در همه دهر یک مسلمان نبود |
همچنین شیخ الرئیس عشق و علاقه خود را به مولا علی علیهالسلام چنین بیان میکند:
|
تا باده عشق در قدح ریخته اند |
واندر پی عشقْ عاشق انگیختهاند |
|
با جان و روان بوعلی، مهر علی |
چون شیر و شکر به هم برآمیختهاند |
|
بر صفحه چهرهها خط لم یزلی |
معکوس نوشتهاند نام دو علی |
|
یک لام و دو عین، با دویای معکوس |
از حاجب و عین و اَنف با خط جلی |
تالیفات ابو علی سینا
از ابن‌سینا 456 کتاب و رساله در رشتههای طب، فلسفه، حکمت، منطق، فقه، بیان، علوم طبیعی و ماوراءالطبیعه، نجوم و هیأت و ریاضیات، گیاهشناسی، لغت، عروض، شعر و موسیقی به جای مانده است که از آن جمله است: الاشارات و التنبیهات فی المنطق و الحکمه از مهمترین نوشتههای او در فلسفه و حکمت؛ شفا که در حکمت است و به زبانهای بسیار ترجمه شده؛ القانون فی الطب، در پزشکی که به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شده و حاشیههای بسیار بر آن نوشته شده و معروفترین کتاب او در رشته پزشکی است.
رحلت ابو علی سینا
در یکی از جنگهای علاءالدوله، بوعلی دچار بیماری قولنج گشت. ابن سینا به مداوای خود پرداخت، ولی سودی نبخشید و بعد از مدتی بیماری صرع و روده نیز بدان افزوده شد. معالجات بسیار بوعلی و دیگر طبیبان هیچ گاه به ثمر ننشست.
وقتی بوعلی به شهر همدان رسید، ضعف بر او چیره شد و دیگر قدرت برخواستن نداشت. پی برد که دیگر معالجه سود ندارد و تسلیم تقدیر الهی گشت. پیوسته قرآن میخواند و از خداوند طلب آمرزش میکرد. اموال خویش را به فقیران بخشید. ابوعلی در دو هفته آخر عمر پر بار خویش، به اطعام فقیران پرداخت و بردگان را آزاد ساخت و تمام قرآن را هر سه روز یک بار تلاوت کرد تا سرانجام در 58 سالگی، در روز جمعه اول رمضان سال 428 هجری قمری، مطابق 28 خرداد ماه 416 هجری شمسی در همدان بدرود حیات گفت و بدین سان، شمع زندگی یکی از درخشانترین چهرههای علم و حکمت جهان خاموش شد.
قسمتی از وصیت نامه ابوعلی سینا
ابن سینا در قسمتی از وصیت نامه خود به ابوسعید ابوالخیر آورده است: «باید دانست که افضل حرکات نماز است و بهترین سکنات روزه و نافعترین خیرات و مبرات صدقه و پاکیزهترین خوبیها تحمل سختیها و باطلترین سعیها لجاج است و بهترین اعمال آن است که از نیت خالص صادر گردد و بهترین نیت آن است که از علم حاصل شود. جود و بخشش به قدری که مقدور باشد، مطلوب است و برای مساعدت مردم ارتکاب اموری که خلاف طبع باشد رواست. در اوضاع شرعی و احترام به سنتهای الهی و مواظبت بر عبادات بدنی، به هیچ وجه تقصیر جایز نیست. حکمت و دانش اساس و مایه برتری انسان است بر غیر و در تحصیل دانش معرفت الهی بر همه چیز مقدم است؛ زیرا شرافت هر علمی بسته به موضوع آن است.»
|